Làng Yên Phụ (phần 2): Số phận con đường cùng tên

Làng Yên Phụ vốn nổi tiếng với nhiều nghề truyền thống 

“Không khí có tốt thì mọi người mới ra đây chơi chứ. Nói chung chỉ muốn ước mơ đủ tiền mua nhà ở đây sống thôi. Rất là khó nói nhưng nói chung là thích mà thích thì không cần lý do tại sao cả.”

“ Cuộc sống thì bình yên khung cảnh rất nên thơ mà đẹp không khí trong lành đến đây chơi”.

“ Chị cảm thấy Không khí trong lành, mát mẻ nói chung là thích.”

Khi nghe những ý kiến vừa rồi có lẽ nhiều bạn sẽ hình dung ra nơi mà các thính giả vừa chia sẻ là địa điểm tại một khu nghỉ dưỡng nào đó. Nhưng sự thật thì không phải vậy. Đó là cảm nhận của những người dân mà chúng tôi ghi lại được khi họ đi bộ thư giãn trên con đường bao quanh làng Yên Phụ trong buổi sáng cuối tuần vừa rồi.

Không quá nổi tiếng như nghề làm giấy, hay nghề trồng đào, trồng quất, nhưng nghề nuôi cá cảnh ở Yên Phụ, quận Tây Hồ cũng góp phần làm nên những nét đặc trưng của một làng nghề cổ trên đất Tây Hồ xa xưa. Nằm gần ngay khu vực trung tâm của thủ đô Hà Nội, sát với nhiều khu đô thị mới sầm uất của hồ Tây, nhưng ở một góc nhỏ cả về không gian và tâm thức, phố Yên Phụ ngày nay vẫn giữ được những nét đẹp rất bình dị, dân dã của làng quê Việt Nam.

Nhà báo Nguyễn Ngọc Tiến – báo Hà Nội Mới chia sẻ:

“Ngày xưa làng cũng không có nghề gì cả, chủ yếu người dân sống quanh vùng đánh cá ở Hồ Tây, phụ nữ thì mua lại hoa sen mang đi bán, nói chung làm nhiều nghề lao động, nhưng vì đất hẹp, người đông, cuộc sống khó khăn thì có 1 người mới nghĩ ra. Ông này ngày xưa đi làm cho 1 trại cây của người Hoa ở Giảng Võ mới học được nghề uốn cây cảnh. Từ thập niên đầu tiên của Thế kỷ 20, ông ấy về làng làm cây cảnh, mọi người trong làng làm theo thì tự nhiên cả làng làm nghề cây cảnh rất phát đạt.

Nhưng nghề này cũng không được nhiều vì đất cảu làng ít. Một số người trong làng đi làm cho trại ươm ở đầu phố Hoàng Hoa Thám, học được nghề ươm hoa mang về làng, cũng nuôi sống được nhiều người. Nhưng nghề này cũng chỉ được 1 thời gian. Yên Phụ cũng là vùng đất rất dễ nhập cư nên người tứ chiếng đổ về đấy rất đông, một số người có tiền xây nhà nghỉ mát cho mùa hè nên Yên Phụ đất chật lại càng chật và người đông.

Cũng trong thời gian này có ông trưởng làng đi sang Hồng Kông mua được cá và học được nghề nuôi cá cảnh nên mang nghề ấy về làng. Nghề này thực sự phát triển phải đến những năm 1948-49, khi người Hà Nội đi tản cư trở về thành phố thì không hiểu vì sao họ vô cùng thích thú với nghề chơi cá cảnh.

Yên Phụ còn có nghề khác nữa là nghề gây giống hoa thủy tiên, có vào năm 1932-33, cũng do mấy ông máu mặt trong làng, sang Hồng Kông thăm thú, thấy hoa thủy tiên đẹp quá thì mua về chơi và gây giống, trở thành nghề vô cùng phát đạt vì mỗi giò hoa thủy tiên vào những năm đắt hàng bán vào dịp tết thì người ta kiếm lãi rất lớn.

Nghề này phát đạt kéo dài trong 1 thời gian, tuy nhiên, sau này nhiều nơi khác cũng làm được nên nghề trồng hoa thủy tiên của Yên Phụ cũng bị thu hẹp dần. Đến những năm 1940-50 , Yên Phụ có 1 cuộc thi hoa thủy tiên, cứ vào rằm tháng giêng, tất cả những người chơi hoa trong làng mang ra đình, vừa trưng bày hoa cho mọi người ngắm hoa, vừa để thi xem hoa nhà ai nở đẹp. cuộc thi này kéo dài đến những năm bao cấp thì ít dần và không còn nữa bởi những nghệ nhân có tay nghề cao không còn, người chơi hoa thủy tiên ít dần đi và lớp trẻ thì cho rằng thú chơi này cũng quá cầu kỳ nên nghề này cũng không còn.

Hoa thủy tiên là 1 củ, người ta cắt củ đó, giữ lại 1 cái mắt. Nếu thời tiết ở ngoài quá lạnh thì người ta cho nước nóng, có người cầu kỳ chọn bình thủy tinh, pha lê, nhưng cái giỏi nhất không phải là làm ra hoa mà làm hoa nở đúng vào đêm giao thừa thì đó mới là nghệ nhân tay nghề cao.

Thú chơi hoa thủy tiên cũng có nhà văn viết thành truyện ngắn , đọc rất hấp dẫn. Những người chơi hoa thủy tiên thường là nhà nho vì người ta cho rằng đây là thú chơi cầu kỳ, sang trọng, gửi gắm được tâm hồn của họ từ chỗ chọn cái củ, cắt cái củ, chơi nước như thế nào để cho hoa nở ra đúng ý của họ. Còn những người nóng tính, thiếu kiên nhẫn thì họ chọn chơi những loại hoa khác.”

Dạo bước qua con đường Thanh Niên thơ mộng, leo lên con dốc nhỏ rồi rẽ vào phố Yên Phụ độ vài trăm mét, bạn sẽ nhìn thấy cổng làng Yên Phụ với dáng nằm chênh vênh rất đặc biệt. Theo con đường làng quanh co giữa phố thị ồn ào, bạn có cảm giác như được trở về Hà Nội xưa.

Tiếng cá quẫy nước, tiếng lách cách của vài chiếc xe đạp càng làm cho không gian tĩnh mịch đến kì lạ. Qua nhiều năm, làng cá Yên Phụ vẫn tiếp nối nghề nuôi cá cảnh truyền thống mà không hề bị cái tiếng của làng hoa, làng quất lấn át. Hầu như các gia đình còn theo nghề cá ở đây đều giữ truyền thống nuôi cá.

Những loại cá họ tự nuôi là giống cá cảnh cổ truyền với giá thành khá thấp chỉ vài nghìn một đôi như cá vạn long, cá kiếm, cá vàng, cá ngựa vằn, bẩy màu...người làng vẫn gọi đây là cá bình dân hay cá “cỏ”. Thị hiếu của người chơi cá cảnh cũng cầu kì hơn, họ thường chọn mua cá đẹp và hiếm. Vì thế mà ngoài những loại cá truyền thống của làng như cá vàng ta và cá kiếm, ngày càng có nhiều loại cá ngoại nhập hơn như cá thần tiên, cá chép coi, cá rồng, cá la hán… được nhập về Yên Phụ để đáp ứng nhu cầu nuôi cá của người chơi.

Anh Lĩnh Huế nhà ở Đội Cấn – Ba Đình một người thường xuyên lên Yên Phụ mua cá cảnh chia sẻ:

“Ở đây mình phải lượn nhiều để tìm được con cá đẹp. bình thường mình mua lẻ đắt hơn, quan trọng ở Yên Phụ nhiều cá để cho mình chọn. Ví dụ trong 1 đàn có 1,2 con đắt hơn môt chút nhưng mua ưng thì cũng được. Nuôi cá thì thấy thư thái,ngắm cá ăn rất thích vì nó thoải mái. Nuôi cá rẻ tiền nó chịu được lạnh thì ngoài miền Bắc nuôi dễ nó không khó như khí hậu nóng, nuôi mà nấm là nó chết ngay. Anh rất đam mê nuôi cá. Anh nuôi cá cỏ non bộ với cá nuôi trong bể kính.”

Đình làng Yên Phụ

Mặc dù nghề nuôi cá cảnh không còn phát triển mạnh như trước nữa, nhưng mỗi khi nhắc đến làng Yên Phụ, là người ta lại nhớ tới nghề nuôi cá cảnh, phục vụ thú chơi tao nhã của người Hà Nội. Cộng tác viên chuyên mục đã ghé thăm nhà của Nghệ nhân nuôi cá Quách Văn Tường, tại làng Yên Phụ để tìm hiểu về nghề nuôi cá cảnh.

Cùng trò chuyện với chúng tôi là bà Nguyễn Thị Xuân- 61 tuổi- con dâu của nghệ nhân nuôi cá Quánh Văn Tường, bà cũng có thâm niên trong nghề nuôi cá cảnh.

PV: Xin chào cô Nguyễn Thị Xuân. Cô ơi, nhà mình bắt đầu nghề nuôi cá cảnh đến nay là được bao nhiêu đời rồi ạ?

Bà Nguyễn Thị Xuân: Cô sinh ra và lớn lên ở làng Yên Phụ này. Năm nay 61 tuổi rồi, nhà cô suốt ở dọc này đều là nghề cá cảnh hết, dọc hồ ngày xưa tất cả đều nuôi cá. Người nuôi cá người giồng hoa, bây giờ mất hết đất rồi chả ai nuôi được cá mình phải mua về bán thôi. Nhà cô 6 đời rồi, xưa ở Hà Nội chỉ có làng Yên Phụ này nuôi cá cảnh thôi. Cô lớn lên cũng gắn bó với nghề này.

PV: Trải qua rất nhiều đời nuôi cá như vậy nhất là giai đoạn chiến tranh thì có bao giờ cá giống của mình bị thất lạc không ạ?

Bà Nguyễn Thị Xuân: Hồi Hà Nội đánh nhau đi sơ tán tất thế là mất hết giống ông nội phải gửi cá vàng đến chùa Trấn Quốc. Xong chiến tranh kết thúc, hòa bình lập lại xong phải ra đấy lấy giống, xin của chùa về nhân giống để nuôi, lớp trẻ bây giờ nó phải buôn rồi.

PV: Việc nuôi cá trong quá khứ và hiện tại có gì khác nhau không?

Bà Nguyễn Thị Xuân: Khác chứ ngày xưa các cụ nuôi xong chờ đến tết đem đi bán. Bây giờ nó hiện đại. Hà Nội ngày xưa chỉ có 3-4 hàng thôi. Bây giờ cả Hà Nội đâu cũng bán cá cảnh. Các nơi lấy giống, xưa Hải phòng cũng phải lên đây lấy giống đấy. đấy cái năm bắn phá Hải Phòng cũng lấy giống ở đây.

PV: Giữa cuộc sống hiện đại, nghề nuôi cá cảnh truyền thống làng Yên Phụ hẳn sẽ không tránh khỏi được sự cạnh tranh. Điều gì đã giúp cô và cả gia đình giữ vững nghề truyền thống của mình ạ?

Bà Nguyễn Thị Xuân: Chúng tôi giờ già rồi để cho lớp trẻ. Bán được nhất chỉ có là tết thôi. Bây giờ bán nó ế hàng gọi là chỉ đủ ăn. Tuổi trẻ năng động buôn cá các nước về nữa.

Cái nghề này nó làm cho mình không phải đi làm thuê. Nghề của mình lúc nào nhìn thấy con cá cảnh đã thấy vui rồi. Tôi nhìn thấy cá cảnh là tôi cũng không muốn ăn cơm. Nghề của mình mình phải yêu chứ.

PV: Cảm ơn cô đã dành thời gian trò chuyện cùng chương trình.

Theo VOV giao thông, 7/5/2018